[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Skladal sie sejm taki az z czterech stanów; duchowienstwo reprezentowane
bylo przez biskupów, opatów i po jednym delegacie od kapitul (od lwowskiej
bylo wprawdzie dwóch, ale jeden tylko mógl glosowac). Ze stanu magnatów
wszyscy naczelnicy rodzin mieli prawo osobistego udzialu w sejmie. Z
"rycerstwa" wybierali deputatów tylko wlasciciele dóbr takich, z których
oplacano jeszcze w 1782 roku podatków 75 florenów rocznie. Stan miejski
przedstawiali dwaj deputowani Lwowa, majac na spólke jeden tylko glos. W
roku 1820 przyznano nadto glos rektorowi uniwersytetu lwowskiego.
Sejmy te zwolywano nie co roku, a obrady trwaly tylko kilka dni; dopiero
pózniej przedluzaly sie i doszly "nawet" do dwóch tygodni Komisarz cesarski
zaczynal obrady od przedstawienia potrzeb podatkowych, i czasem jakiejs
sprawy (drugorzednej), co do której Wieden chcial miec opinje "sejmu". Od r.
1817 sejm wybieral z posród siebie Wydzial Krajowy, do którego wchodzili dwaj
deputaci od kazdego stanu i reprezentant Lwowa. Mandat Wydzialu byl
Strona 180
Dzieje administracji
szescioletni. Poniewaz przynajmniej polowa musiala znac jezyk niemiecki, nie
wielki mialo sie wybór w kandydatach. Wydzial Krajowy byl organem
wykonawczym sejmu i zdawal mu sprawe ze swych czynnosci od jednej sesji
do drugiej. Nalezal do niego przedewszystkiem zarzad funduszów, a obok tego
zajecia rozmaite przygodne, zaleznie od spraw, jakie byly aktualnemi, o ile
pozwolono niemi zajmowac sie.
W r. 1811 otrzymala Austrja nowy kodeks cywilny, który mial te zalete, ze byl
stosunkowo krótki, liczac paragrafów niedlugich 1502 i byl spisany zwiezle a
przystepnie. Obowiazywal przeszlo sto lat.
W administracji nic sie nie zmienilo wazniejszego az do r. 1848.
W marcu 1848 r. wybuchla w Wiedniu rewolucja, której nastepstwem bylo
ogloszenie konstytucji dn. 25 kwietnia, która atoli juz w maju odwolano,
zwolujac jednakze sejm calego panstwa (Reichstag), jako konstytuante celem
ulozenia nowej konstytucji. Sejm ten obradowal w Wiedniu i w Kromieryzu na
Morawach pod. przewodnictwem Polaka Franciszka Smólki, ale zostal
rozwiazany przez rzad. W marcu 1849 r. cesarz sam nadal konstytucje wedlug
wlasnego uznania, t. zw. oktrojowana - ale i tego bylo zaduzo wedlug
mniemania dworu i biurokracji wiedenskiej, totez konstytucja ta nigdy w zycie
nie weszla, a w r. 1851 odwolano ja formalnie.
Po przegranej wojnie wloskiej poczela Austrja poszukiwac leku znów w
konstytucjonalizmie. Powolano wtenczas Rade Panstwa (Reichsrat). Byla to
korporacja doradcza obok rzadu, obmyslona przez konstytucje z roku 1849, a
skladajaca sie z mianowanych przez cesarza radców stanu w dowolnej ilosci. W
r. 1860 postanowiono te Rade Panstwa "wzmocnic" poslami od sejmów
postulatowych krajów austrjackich w ilosci 38. Na lwowski sejm wypadlo
trzech. Ale sejmy wybieraly tych swoich poslów tylko posrednio, przedstawiajac
na kazde krzeslo poselskie po trzech kandydatów, z których cesarz trzecia
czesc wzywal do uczestnictwa we "wzmocnionej Radzie Panstwa". Zebrala sie
ona raz tylko, a po odbytej przez nia sesji nastapilo obwieszczenie przez
cesarza t. zw. dyplomu pazdziernikowego, dnia 20 pazdziernika 1860 roku.
Twórca wlasciwym tego aktu. który stal sie kamieniem wegielnym
konstytucjonalizmu w Austrji, byl Polak Agenor Goluchowski. Zasadnicza jego
mysla bylo przyznanie autonomji krajom austrjackim. Rada Panstwa miala byc
rozszerzona do liczby stu delegatów, a dla kazdego kraju mial byc wydany
osobny "statut krajowy", azeby zaprowadzic sejmy krajowe powazne, z
równouprawnieniem stanów i z prawem inicjatywy ustawodawczej. Ale dyplom
pazdziernikowy nie zostal wykonany, a 26 lutego 1861 r. obwieszczono t. zw.
patent lutowy, wydany pod wplywem niemieckich polityków, w kierunku wrecz
przeciwnym, bo centralistycznym. Zebral sie w owym roku nareszcie pierwszy
od rewolucji 1848 roku parlament austrjacki (nazywany juz zawsze oficjalnie
Rada Panstwa) i pierwszy "sejm krajowy galicyjski". Ale i te konstytucje
zawieszono w r. 1865, lecz przywrócono ja po przegranej wojnie 1866 r. z
Prusami.
W roku 1867 uchwalono t. zw. ustawy zasadnicze, poreczajace swobody
konstytucyjne, a dnia 21 grudnia ogloszono nowa konstytucje. Z pewnemi
zmianami z lat 1873, 1896 i 1907 obowiazywala do ostatka Austrji. Jaki byl
udzial polskiej ziemi w tych walkach o konstytucje i nastepnie jaki udzial w
korzystaniu z niej, i jak urzadzona byla administracja w tym pierwszym okresie
konstytucyjnym, nie bedziemy opisywac, gdyz to wszystko bardzo daleko stoi
od wlasciwego naszego tematu, a przebrzmialo bez echa. Przyjrzymy sie
Strona 181
Dzieje administracji
natomiast administracji obowiazujacej od zaprowadzenia autonomji w Galicji,
odkad sprawowana byla przez polskich urzedników w polskim jezyku
urzedowym.
7. Reformy Wielopolskiego. [ Pobierz całość w formacie PDF ]