[ Pobierz całość w formacie PDF ]

przeczyszczającym, a opium - nasennym dla kaŜdego, kto zaŜył te lekarstwa. (...)
Gdzieśmy natomiast widzieli, Ŝe z przyczyn pozornie zupełnie podobnych wynikały skutki
róŜne, wszystkie te rozmaite skutki siłą rzeczy przychodzą nam na myśl i muszą zostać
wzięte w rachubę, gdy określamy prawdopodobieństwo zdarzenia. (...) Widać tu więc w
sposób oczywisty, Ŝe przenosząc minione doświadczenie na przyszłość, by móc określić
skutek, który z danej przyczyny wyniknie, przenosimy wszystkie poszczególne zdarzenia
z zachowaniem proporcji, w jakich występowały one w przeszłości, uświadamiając sobie,
Ŝe jedno wystąpiło np. sto razy, inne dziesięć razy, a jeszcze inne - raz jeden. (...)
Rozdział VII
O IDEI ZWIĄZKU KONIECZNEGO
Nauki matematyczne posiadają nad moralnymi tę wielką przewagę, Ŝe idee ich, będąc
wyraźne, są zawsze jasne i precyzyjne, Ŝe najmniejszą między nimi róŜnicę moŜna
natychmiast spostrzec, Ŝe te same terminy wyraŜają zawsze te same idee i wolne są od
dwuznaczności i chwiejności. Nikt nie pomiesza linii owalnej z kołem ani teŜ hiperboli z
elipsą. Trójkąty równo- i róŜnoramienne są o wiele ściślej rozgraniczone, aniŜeli cnota i
występek, prawda i fałsz. JeŜeli termin jakiś jest zdefiniowany w geometrii, umysł
samorzutnie przy kaŜdej sposobności bez trudu podstawia definicję tę w miejsce
zdefiniowanego terminu; a nawet kiedy definicją się nie posługuje, moŜe uzmysłowić
sobie sam przedmiot i dzięki temu ująć go w sposób jasny i trwały. Natomiast
subtelniejsze stany umysłu, operacje rozumu, rozmaite poruszenia uczuć, chociaŜ
faktycznie róŜnią się między sobą, przecieŜ trudne są do uchwycenia, kiedy się nad nimi
zastanawiamy; nie potrafimy teŜ wskrzesić w sobie pierwotnego zjawiska za kaŜdym
2009-10-20
Bez tytułu 1
Strona 18 z 49
razem, kiedy zdarza nam się o nim myśleć. Dlatego to stopniowo w nasze rozumowanie
wkrada się chwiejność: zjawiska podobne łatwo bierzemy za identyczne, a wnioski
zaczynają w końcu odbiegać bardzo daleko od przesłanek. (...)
Wśród idei występujących w metafizyce nie ma bardziej niejasnych i chwiejnych, niŜ są
idee mocy, siły, energii czy związku koniecznego, którymi z konieczności bez przerwy
zajmujemy się we wszystkich naszych roztrząsaniach. Spróbujmy więc w tym rozdziale
ustalić w miarę moŜności ścisłe znaczenie tych wyrazów i tym sposobem usunąć nieco
tej niejasności, na którą podnosi się tyle skarg wobec tej dziedziny filozofii.
śe wszystkie nasze idee są tylko kopiami naszych impresji, czyli, innymi słowy, Ŝe
niepodobna nam pomyśleć Ŝadnej rzeczy, której nie czuliśmy poprzednio bądź zmysłami
zewnętrznymi, bądź wewnętrznymi - oto twierdzenie, które, jak się zdaje, nie wywoła
wielkiej dyskusji. Próbowałem [rozdz. II] twierdzenie to wyjaśnić i uzasadnić, a takŜe
wyraziłem nadzieję, Ŝe czyniąc zeń odpowiedni uŜytek moŜna osiągnąć w
rozumowaniach filozoficznych większą jasność i ścisłość, aniŜeli to się dotąd udawało.
Idee złoŜone dają się, być moŜe, dobrze poznać za pomocą definicji, która jest po prostu
wyliczeniem wchodzących w ich skład części, czyli idei prostych. Gdy jednak doszedłszy
w definicji do idei najprostszych natykamy się nadal na jakąś wieloznaczność i brak
jasności, jakieŜ wtedy mamy wyjście? W jaki sposób moŜemy rzucić na idee te dosyć
światła i sprawić, by stały się dla intelektualnego wglądu całkowicie jednoznaczne i
ścisłe? OtóŜ trzeba wskazać impresje, czyli pierwotne odczucia (sentiments), których
kopiami są idee. Impresje te są bez wyjątku Ŝywe i wyraźne. Wykluczają wszelką
dwuznaczność. Nie tylko same stają przed nami w jasnym świetle, lecz mogą takŜe
rzucić światło na odpowiadające im, a pogrąŜone w ciemnościach idee. W ten sposób
uda nam się moŜe uzyskać nowy mikroskop czy teŜ rodzaj narzędzia optycznego, za
pomocą którego potrafimy w zakresie nauk moralnych najbardziej nieuchwytne,
najprostsze idee tak powiększyć, aby bez trudu moŜna je było ująć i niemniej dobrze
poznać, jak najjaskrawsze i najbardziej wyraźne z idei, jakie mogą być przedmiotem
badań.
Aby więc poznać w całej pełni ideę siły czy koniecznego związku, zbadajmy
odpowiadającą jej impresję; aby zaś tym pewniej impresję tę wykryć, szukajmy jej we
wszystkich źródłach, z których dałaby się zaczerpnąć. [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]